не пидарсом

Holokaust – to zapowiadana, instytucjonalnie zorganizowana i systematycznie przeprowadzona eksterminacja blisko 6 milionów europejskich Żydów w latach II wojny światowej.
Ogrom zbrodni, całkowity brak jej racjonalnych przesłanek nie mieści się w kategoriach naszych norm poznania, ani pojmowania świata. Wydaje się, że aby „zrozumieć” to wydarzenie
musimy zadać sobie kilka podstawowych pytań: Dlaczego to było możliwe? Jak do tego doszło?
Co zrobić, aby się to już nigdy nie powtórzyło? Co takiego wydarzyło się w świecie, że jedni
ludzie najpierw przez wieki mówili innym: „Nie możecie wyznawać swojej religii”, następnie
„Nie możecie mieszkać między nami”, aż wreszcie u progu lat 40. XX wieku „Nie możecie żyć,
nie jesteście ludźmi”? Odpowiedź na te pytania wymaga zatem rozważenia kwestii stosunku
społeczeństw do Żydów, wśród których żyli od stuleci jak również spojrzenia na nasze współczesne relacje.
Żydom, żyjącym w diasporze w różnych krajach, często przyszło mieszkać we wrogim im
otoczeniu. Niechęć do nich motywowana była różnymi czynnikami – religijnymi, społecznymi, ekonomicznymi czy kulturowymi. Dla „zrozumienia” Holokaustu ważne jest poznanie,
czym była ta niechęć, dlaczego powstała, jakie formy przyjmowała na przestrzeni dziejów i jakie były jej konsekwencje. Niezwykle ważne jest także poznanie, chociaż w zarysie historii
i kultury Żydów. Kim byli, gdzie mieszkali, czym się trudnili, na czym polegała ich odrębność
kulturowa i religijna?
Zdajemy sobie sprawę, że nie udzielimy odpowiedzi na wszystkie nurtujące Was pytania.
Zdecydowaliśmy się jednak podjąć ten trud, przekonani o wadze zagadnienia i pewni, że z zainteresowaniem udacie się z nami w podróż, aby poznać, nieraz mroczne, zakamarki tamtej
odległej i tej całkiem nam bliskiej historii.
Książka, którą trzymacie w rękach po raz pierwszy ukazała się w 2003 roku pod tytułem
Holokaust – zrozumieć dlaczego. Obecne wydanie zostało poprawione i uzupełnione o nowe
treści, dlatego zdecydowaliśmy się zmienić jej tytuł. Uznaliśmy za konieczne wzbogacić naszą
książkę o nowe wyniki badań polskich historyków, lub o te treści, których nie było w poprzednich wydaniach, a które są warte przybliżenia czytelnikowi. Badania naukowe, popularyzacja
ich w społeczeństwie polskim i upamiętnienie Zagłady w ciągu ostatnich 10 lat niezwykle się
rozwinęły. Kiedy przygotowywaliśmy pierwsze wydanie książki (2001-2002) w Polsce trwała
tzw. „dyskusja jedwabieńska”, która jak się okazało miała dla nas wszystkich przełomowe znaczenie. W 2003 r. powstało Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy Instytucie Filozofii PAN
w Warszawie – w tej chwili najważniejszy ośrodek badawczy w Polsce, skupiający naukowców
różnych dyscyplin, którzy badają nieznane lub pomijane dotąd zakamarki Zagłady. Wydawany
przez Centrum rocznik pt. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” jest jednym z najważniejszych
pism naukowych poświęconych tematyce Zagłady na świecie. W 2003 r. powstał, i do dziś
działa, polsko-izraelski program „Bliżej siebie. Kultura i historia dwóch narodów”, któremu patronują oba ministerstwa edukacji, w ramach którego corocznie spotyka się młodzież szkolna
obu krajów. Ważnym elementem tego spotkania jest nie tylko rozmowa, ale wspólne upamiętnienie Holokaustu. Od 2005 r. decyzją ministra edukacji narodowej w polskich szkołach uro-
8
czyście obchodzi się 19 kwietnia jako „Dzień pamięci o Holokauście i zbrodniach przeciwko
ludzkości”. Uczniowie i nauczyciele w tym dniu uczestniczą w uroczystościach upamiętniających to bezprecedensowe wydarzenie. Wielką rolę w upamiętnianiu i edukowaniu, nie tylko
polskiego społeczeństwa, ma Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście
w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Organizuje ono seminaria dla
polskich i zagranicznych edukatorów, których tematem jest historia i symbolika Auschwitz
oraz różne aspekty Holokaustu. MCEAH jest wiodącym w Polsce ośrodkiem edukacji w miejscu pamięci, który oddziaływuje i inspiruje działalność innych miejsc pamięci w Polsce i na
świecie. Dorobek tych i wielu innych inicjatyw edukacyjnych, badawczych czy upamiętniających Zagładę, po 2000 r. w Polsce jest olbrzymi i nie do przecenienia. Aktualne wydanie naszej
książki jest tego dobitnym przykładem.
Pisząc ją cały czas mieliśmy na uwadze Was, studentów i uczniów polskich szkół. Przy
różnych okazjach stykacie się z problematyką Zagłady i szukacie odpowiedzi na wiele nurtujących pytań. Wasi nauczyciele wielokrotnie zastanawiali się, w jaki sposób i w jakim zakresie
materiałowym uczyć o Holokauście. Jak wydarzenie to umieścić w kontekście historii własnej
miejscowości, regionu, Polski czy wreszcie Europy i świata. Chcemy wierzyć, że nie odłożycie
jej na dolną półkę, ale będzie Wam ona towarzyszyć w szkole na lekcjach historii, w czasie zajęć
uniwersyteckich a może zajrzycie do niej w wolnej chwili, kiedy uznacie za stosowne.
Na zakończenie chcemy podziękować ludziom i instytucjom, bez których pomocy i życzliwości wydanie tej książki nie byłoby możliwe. Słowa wdzięczności kierujemy pod adresem
pani Krystyny Oleksy, prezes Fundacji Pamięci Ofiar Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, pana
Mirosława Sielatyckiego, byłego wiceministra edukacji narodowej i pana Andrzeja Kacorzyka,
dyrektora MCEAH, reprezentujących instytucje, które wsparły finansowo projekt. Wyrażamy
także wdzięczność pani Joannie Iwaszkiewicz z Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz Alicji
Białeckiej, kierownik Sekcji Programowej MCEAH, które wzięły na siebie trud koordynacji
projektu. Gorąco dziękujemy za nieodpłatne udostępnienie zdjęć, bez których nasza książka
byłaby znacznie uboższa, następującym instytucjom: Instytutowi Yad Vashem w Jerozolimie,
Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, Żydowskiemu Instytutowi Historycznemu im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie i Instytutowi Pamięci Narodowej.
Szczególne podziękowania chcemy skierować pod adresem polskich nauczycieli, z którymi
wielokrotnie mieliśmy przyjemność rozmawiać o książce. Ich uwagi, wskazówki i komentarze
były dla nas bezcenne. Wielogodzinne rozmowy prowadzone podczas licznych spotkań i konferencji poświęconych problematyce nauczania o Zagładzie, przyczyniły się do ostatecznego
charakteru tej książki. Właśnie polskim nauczycielom i ich uczniom chcemy dedykować naszą
pracę.